Niniejsza książka została pomyślana jako pomoc w ukazaniu pewnych, z konieczności wybranych, aspektów prawosławia. Moim zamierzeniem było przedstawienie w dziesięciu częściach, istotnych treści z zakresu nauczania, liturgicznego i sakramentalnego życia prawosławia, jak również duchowości, sztuki sakralnej i śpiewu cerkiewnego, przy równoczesnym uwzględnieniu relacji Kościoła prawosławnego do problemów moralnych, etycznych i politycznych oraz dopełnieniu problematyką historyczną. W tak zaplanowane dzieło zbiorowe weszły ostatecznie czterdzieści dwa artykuły. Dwadzieścia pięć z nich zostało opublikowanych dziesięć lat temu w książce pt. Prawosławie. Światło wiary i zdrój doświadczenia, którą przygotowałem wraz z moją Żoną – Jadwigą Leśniewską. Nakład tej książki od kilku lat jest wyczerpany. Mimo różnorodnych i coraz liczniejszych publikacji o prawosławiu, jakie w ostatnich latach są wydawane w naszym kraju, nie pojawiło się dotychczas żadne dzieło zbiorowe, które z różnych perspektyw wprowadzałoby w bogatą rzeczywistość prawosławia. Niniejszą publikację przygotowałem w odpowiedzi na potrzebę kompendium wiedzy o prawosławiu. Wykorzystałem w niej osiemnaście tekstów polskich autorów oraz dwadzieścia cztery teksty autorów zagranicznych.

Książka rozpoczyna się od syntezy prawd dogmatycznych i odniesienia ich do współcześnie najbardziej przydatnej teologii („Wiara z pokolenia na pokolenie”). Druga część koncentruje się wokół osoby i dzieła Bogarodzicy ze szczególnym wskazaniem na Jej obecność w Liturgii i pobożności wiernych („Matka Boża w dziejach zbawienia i nabożeństwie Kościoła”). W części trzeciej, z bardzo bogatej problematyki antropologicznej wybrałem trzy zagadnienia dotyczące osoby ludzkiej, a więc: stworzenie na obraz i podobieństwo Trójcy Świętej, śmierć oraz dalsze istnienie po śmierci i nadzieja na zbawienie („Człowiek zwrócony ku Bogu”). Część czwarta („Trwanie w uświęcającym czasie”) dotyczy oddawania czci Bogu, w czym pomocny jest kalendarz liturgiczny. Z roku kościelnego wybrano opis liturgicznej celebracji świętej Paschy Chrystusowej oraz poprzedzających ją nabożeństw Wielkiego Postu. W kolejnej, piątej, części książki („Dar świętych misteriów”) przedstawione zostało życie sakramentalne Kościoła prawosławnego. Oprócz wprowadzenia w Eucharystię, znaleźć w niej można również opis Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów. Czytelnik może zapoznać się też z teologią i sposobem sprawowania sakramentu namaszczenia chorych. Ostatni z artykułów w tej części książki jest poświęcony aktualnym problemom, jakie wynikają z języka używanego podczas cerkiewnych nabożeństw. Część szósta („Posługiwania w Kościele”), oprócz kapłaństwa sakramentalnego, ukazuje jeszcze dwie szczególne formy posługiwań, które przynależą niewiastom („matuszki” i „diakonisy”). Kończące tę część refleksje nad przewodnictwem duchowym są wprowadzeniem do rozważań w części siódmej („Głębia życia duchowego”) nad istotą świętości, rolą nieustannej modlitwy, relacją pomiędzy pracą a modlitwę oraz powołaniem do życia mniszego. Motywem przewodnim części ósmej jest „Terapeutyczne piękno” Piękna w tradycji Kościoła prawosławnego nie można traktować tylko jako kategorii estetycznej. Piękno architektury, sztuki cerkiewnej a zwłaszcza ikon ma pomagać człowiekowi w oczyszczaniu zmysłów, aby stawał się coraz bardziej otwarty na przychodzącego Boga. Temu samemu celowi ma służyć śpiew cerkiewny. Przedostatnia, dziewiąta część książki („Ocalić prawosławną tożsamość”), zarysowuje główne problemy moralne i etyczne, jakie są udziałem prawosławnych chrześcijan, żyjących we współczesnym świecie. Zwrócono szczególną uwagę na relację prawosławia do środowiska naturalnego oraz rolę prawosławia w jednoczącej się Europie. Ostatnia część publikacji („Przeszłość wciąż żywa”) jest najobszerniejsza w porównaniu z dziewięcioma poprzednimi. Właściwie mogłaby stanowić odrębną książkę o tematyce historycznej. Wydaje się jednak zasadne, aby dzieło o prawosławiu nie pomijało przedstawienia ważnych wydarzeń z przeszłości, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Pamięć o nich w znaczący sposób wpływa na aktualne poczucie tożsamości wiernych prawosławnych. Z ekumenicznego punktu widzenia, możliwość zapoznania się z dziejami Kościoła prawosławnego przez chrześcijan z innych Kościołów jest bardzo pomocna w zrozumieniu trudnych, a często dramatycznych wydarzeń z przeszłości, które ciągle mają wpływ na to, co się dzieje teraz. Kończący książkę artykuł przedstawia drogę prawosławia w Polsce prawie do końca 2009 roku, czyli do czasu wydania niniejszej publikacji. Tradycja prawosławia, będąca życiodajnym nośnikiem nauki o zbawieniu (przedstawiona w części pierwszej), w nierozerwalny sposób łączy się z historią prawosławia, będące opisem dziejów pokoleń prawosławnych chrześcijan w konkretnych uwarunkowaniach cywilizacyjnych i państwowych.

Mam nadzieję, że książka Prawosławie. Światło ze Wschodu będzie pomocna zarówno dla prawosławnych chrześcijan, jak i dla wszystkich zainteresowanych prawosławiem. Myślę, że można potraktować ją jako podręcznik akademicki wprowadzający, w przystępny i uporządkowany sposób, w bogactwo Tradycji Kościoła prawosławnego. Nie ukrywam, że przygotowywałem ją z myślą o obecnych oraz przyszłych studentach i doktorantach ekumenicznego KUL.