KATARZYNA, wielka męczennica (Wielikomuczenica Jekatierina), 24 listopada¹/7 grudnia.

Święta Katarzyna² urodziła się w Aleksandrii, stolicy Egiptu i kolebce nauki i sztuki. Jej ojciec³ był bogaty i ceniony. Oprócz dostojnego pochodzenia Bóg nagrodził ją także niezwykłą urodą, zachwycającą wszystkich, którzy ją ujrzeli, oraz rozumem. Dziewczynka uczyła się u najlepszych nauczycieli i filozofów. Nie stanowiły dla niej tajemnicy filozoficzne systemy Platona, Arystotelesa i ich uczniów. Znała także wielkich poetów – od Homera do Wirgiliusza – oraz wiele języków. Zgłębiła też nauki naturalne, zwłaszcza medycynę. Nie było takiej dziedziny, której by nie objęła swym umysłem. Mając tylko osiemnaście lat, zadziwiała swoją wiedzą najmądrzejszych starców.

Wiadomości o jej mądrości, pochodzeniu, urodzie oraz bogactwie przyciągały wielu kandydatów do jej ręki. Jednak Katarzyna, czując w duszy, jak cenne jest dziewictwo, dała rodzicom warunek, że wyjdzie tylko za tego, kto jest równy z nią w bogactwie, pochodzeniu, mądrości i urodzie. Nie mając nadziei na znalezienie takiego kandydata, matka Katarzyny wysłała ją do świętego chrześcijańskiego pustelnika, który mieszkał poza miastem. Pustelnik powiedział, że zna kogoś takiego, i że Jego mądrość przewyższa wszystko, co Katarzyna może sobie wyobrazić. Tej mądrości nie zdobył – posiada ją odwiecznie. Jego pozycja jest niewyobrażalna, gdyż posiada władzę nad wszechświatem i stworzył go Swoją mocą. Ponadto, jest On najpiękniejszy z synów ludzkich, gdyż jest wcielonym Bogiem – Synem i wiecznym Słowem Ojca. Pustelnik podarował Katarzynie ikonę Bogurodzicy z Dzieciątkiem na ręku.

W nocy świętej zjawiła się Matka Boża, ale Chrysus, Którego trzymała na rękach, nie chciał patrzeć na Katarzynę, mówiąc, że jest pełna nieczystości, gdyż podlega władzy śmierci i grzechu. Wstrząśnięta dziewica, ponownie zwróciła się do pustelnika, który zaznajomił ją z prawdami wiary i narodził do życia wiecznego, zanurzając w wodach świętego Chrztu. Wtedy znów zjawiła się Bogurodzica, a Chrystus, pełen radości, powiedział: „Teraz jest piękna i dostojna, bogata i zaiste mądra!”. Matka Boża nałożyła na jej palec pierścień, a Katarzyna obiecała nie szukać żadnego innego oblubieńca⁴.

W tym czasie cesarz Maximinus II Daia⁵ (305–313) polecił wszystkim poddanym, pod groźbą tortur i śmierci, wziąć udział w ofierze bożkom. Miał to być znak uznania jego władzy. Uroczystości rozpoczęły się w Aleksandrii. Wtedy święta Katarzyna odważnie wystąpiła przed cesarzem, pokłoniła się przed nim, jako władcy, ale surowo osądziła pokłanienie się bożkom. Imperator był zdumiony jej urodą i śmiałością, a usłyszawszy jej wywody – także mądrością. Katarzyna zaproponowała cesarzowi zorganizowanie publicznej debaty między nią a mędrcami i wielkimi retorami Imperium. Maximus zgodził się i wysłał posłańców do wszystkich krańców cesarstwa.

W aleksandryjskim amfiteatrze zebrało się pięćdziesięciu⁶ uczonych, filozofów i krasomówców, a na przeciw nich stanęła słaba ciałem, ale pełna łaski Świętego Ducha, dziewica. Katarzyna nie obawiała się oponentów, gdyż w widzeniu Archanioł Michał powiedział, że przez jej usta przemawiać będzie sam Chrystus i Boska mądrość zwycięży mądrość tego świata. Święta wykazała wszystkie błędy i nieścisłości uczonych, poetów i filozofów. Udowodniła także, że oni sami uznają bożków za demony i ucieleśnienie ziemskich żądz (pożądliwości). Korzystając z niektórych przepowiedni sybilińskich, wykazała, że są one przeczuciem Wcielenia i zbawczych Mąk Chrystusa.  Dowiodła tego, że świat został stworzony z niebytu przez wiecznego i prawdziwego Boga, a człowiek został wybawiony od śmierci Wcieleniem Jednorodzonego Syna⁷. Retorzy, wyczerpawszy argumenty, umilkli, a następnie poprosili świętą o chrzest. Usłyszawszy o tym, cesarz wpadł w gniew i polecił schwytać wszystkich uczonych i spalić ich żywcem.

Cesarz, po bezowocnych próbach przymuszenia św. Katarzyny do wyrzeczenia się Chrystusa, polecił ją torturować i wtrącić do więzienia. W tym czasie przygotowywano straszliwe narzędzie tortur składające się z czterech, nabitych gwoździami i połączonych ze sobą kół. Świętą przywiązano do tego przyrządu, ale została uwolniona przez anioła, a koła, które miały przynieść jej śmierć potoczyły się i zabiły wielu pogan.

Widząc odwagę męczennicy, na chrześcijaństwo nawróciła się żona cesarza⁸. Wraz z dowódcą Porfiriuszem i dwustoma żołnierzami odwiedziła Katarzynę w więzieniu. Święta powitała ich z wielką radością i przepowiedziała, że wkrótce i oni otrzymają męczeńskie korony. Dowiedziawszy się o nawróceniu na chrześcijaństwo swoich bliskich, cesarz wpadł w gniew i zapominając o jakichkolwiek ludzkich uczuciach rozkazał okrótnie torturować żonę. Następnie polecił ściąć jej głowę, a na kolejny dzień tak samo zabić Porfiriusza i żołnierzy⁹.

Dwudziestego piątego listopada Katarzynę przyprowadzono przed sąd, a następnie wyprowadzono poza miasto i ścięto. Wtedy zjawili się dwaj aniołowie i przenieśli ciało męczennicy z Aleksandrii na górę Synaj. Zostało ono odnalezione dopiero w VIII w. i przeniesione do monasteru założonego w VI w. przez cesarza Justyniana¹⁰. Drogocenne relikwie świętej przebywają tam do tej pory, a za ich pośrednictwem dokonują się liczne cuda.

Imię Katarzyna pochodzi od greckiego słowa katharos – „czysty, bez skazy; prawy”.

Źródło: Иеромонах Макарий (Симонопетрский), Жития святых Православной Церкви. Синаксарь в шести томах, t. II, Сретенский монастырь, Moskwa 2011.

¹ Pamięć męcz. Katarzyny w Cerkwi greckiej [patriarchatach greckich – przyp. P. M.] przypada 25 listopada. Do XVI w. była obchodzona 24 listopada, tak jak do tej pory w Cerkwiach słowiańskich. Zgodnie z uwagą mnicha Bartłomieja z monasteru Kutlumus (Święta Góra Athos) zamieszczoną w poprawionej przez niego miniei (księdze liturgicznej zawierającej teksty świąt w poszczególne dni roku) ojcowie z monasteru św. Katarzyny na Synaju przenieśli świętowanie na następny dzień, żeby podkreślić jego rangę.

² W niektórych źródłach można znaleźć przypuszczenie, że w Męczeństwie św. Katarzyny przewija się epizod śmierci kobiety filozofa Hypatii (IV–V w.), zabitej przez aleksandryjski tłum w marcu 414 r. (zob. Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, VII, 15). Inne źródła widzą podobieństwo do życia Dorotei, dostojnej chrześcijanki z Aleksandrii, która odrzuciła roszczenia Maximinusa Dai i przez to została przez niego wygnana i pozbawiona całego majątku. Jednak Dorotea nie była męczennicą (zob. Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelna, VIII, 14). Jakkolwiek by to nie było, oczywiste jest, że imię Katarzyna (oznaczające czystość, nieskalaność) święta otrzymała po nawróceniu się na chrześcijaństwo albo po dokonaniu przez nią cudów.

³ Nazywał się Kostus albo Kustos.

⁴ W Męczeństwie św. Katarzyny brak opisu historii świętej aż do jej męczeństwa.

⁵ W innych wariantach Męczeństwa mówi się o cesarzu Maksencjuszu (306–312).

⁶ Tak jest w starym wariancie Męczeństwa. Święty Symeon Metafrastes (Logoteta) oraz synaksariony wspominają o 150 retorach.

⁷ W skład Męczeństwa św. Katarzyny była częściowo włączona chrześcijańska Apologia Arystydesa (II w.).

⁸ W niektórych synaksarionach przytacza się jej imię – Bazylisa; prawdopodobnie jest to wynik podobieństwa z greckim wyrazem basilissa – żona cesarza, cesarzowa.

⁹ Pamięć spalonych żywcem uczonych, żony cesarza, dowódcy Porfiriusza i dwustu żołnierzy Cerkiew wspomina tego samego dnia.

¹⁰ Jednak swoje obecne wezwanie (św. Katarzyny) monaster przyjął dopiero w XIV w.