Małżeństwo (cs. brak), jak pisze bp Kalistos (Ware), nie jest jedynie stanem natury, ale jest stanem łaski. Bóg tworzy człowieka jako mężczyznę i niewiastę (Rdz 1,27). Życie w małżeństwie powinno być ciągłym dążeniem do osiągnięcia tego rajskiego stanu jedności. W Nowym Testamencie, Jezus Chrystus, biorąc udział w zaślubinach w Kanie Galilejskiej oraz przemieniając tam wodę w wino (J 2,1-11), błogosławi na wspólne życie kobiety i mężczyzny. Apostoł Paweł w Liście do Efezjan porównuje małżeństwo do mistycznego związku Chrystusa i Cerkwi (Ef 5,22-33). Podstawą tego związku jest miłość i ona powinna stanowić także fundament małżeństwa. Należy pamiętać, że wymiar małżeństwa nie ogranicza się tylko do życia na ziemi, ale ma swoją kontynuację w wieczności.

Ślub składa się z dwóch części: obrzędu zaręczyn (cs. obruczenije) i obrzędu ukoronowania (cs. wienczanije). Pomimo tego, że obecnie są one sprawowane najczęściej w tym samym dniu, nie ma przeszkód, by zaręczyny odbyły się np. kilka miesięcy przed sakramentem małżeństwa. Wg euchologionu (cs. trebnik) zaręczyny odbywają się po Boskiej Liturgii i ich symbolem są obrączki ślubne. Obrzęd ukoronowania, którego nazwa wywodzi się od koron - wieńców (cs. wiencow), symbolizujących chwałę Królestwa Niebiańskiego, odbywał się zawsze w trakcie Boskiej Liturgii. Niestety, ochłodzenie życia duchowego spowodowało wykształcenie się odrębnej ceremonii ślubu. Świadkami ślubu są wszyscy wierni obecni na uroczystości, ale z formalnego i prawnego punktu widzenia wymagana jest dodatkowa obecność dwojga dorosłych osób (przynajmniej jedno powinno być osobą prawosławną).

Decyzja o ślubie powinna być podjęta przez dwoje świadomych, pewnych swojej miłości ludzi. Poniżej przedstawione są formalności wymagane przed przystąpieniem do sakramentu małżeństwa.

Sakrament małżeństwa może odbyć się w dowolnej cerkwi (zwyczajowo związki zawierane są w parafii panny młodej). Kapłan, który będzie udzielał sakramentu potrzebuje jedynie następujących dokumentów:

- dowody osobiste (lub inne dokumenty tożsamości) narzeczonych i świadków,

- metryki chrztu narzeczonych,

- zaświadczenia przedślubne (swidietielstwo predbracznoje) wydane narzeczonym w ich macierzystych parafiach.

Metryki chrztu wydawane są w parafiach narzeczonych. Jeżeli przyszli małżonkowie należą do tej samej parafii należy dostarczyć do kancelarii parafialnej tylko dowody osobiste.

Zaświadczenie przedślubne związane jest z tzw. zapowiedziami, które ogłaszane są w parafiach narzeczonych przez trzy kolejne niedziele poprzedzające ślub oraz rozmową z proboszczami odpowiednich parafii (niekiedy wymagane jest potwierdzenie przystąpienia do spowiedzi przez narzeczonych).

Chociaż czas potrzebny do zakończenia wszystkich formalności wynosi ok. miesiąca, to mając na uwadze eklezjologiczny (odnoszący się do całej Cerkwi) wymiar małżeństwa powinno się jak najwcześniej powiadomić swojego proboszcza o chęci wstąpienia w związek małżeński.

Cerkiew prawosławna zezwala jedynie na małżeństwa między chrześcijanami (konieczne są akty chrztu obojga narzeczonych). Osoba nieprawosławna musi przedstawić także zgodę swojego biskupa, a narzeczeni proszą o błogosławieństwo na taki związek właściwego biskupa diecezjalnego.

Od 1998 roku istnieje możliwość zawarcia tzw. ślubu konkordatowego. Wiąże się to tylko z jedną uroczystością w cerkwi (do tej pory, chcąc by małżeństwo było uznane przez państwo, należało zawrzeć tzw. ślub cywilny w Urzędzie Stanu Cywilnego). Nie zwalnia to jednak z obowiązku dostarczenia do parafii, gdzie będzie udzielany sakrament, dokumentów z USC (zaświadczenia o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa).

Do uzyskania tego zaświadczenia wymagane jest złożenie w Urzędzie Stanu Cywilnego, właściwym w miejscu zameldowania jednej z osób zamierzających wstąpić w związek małżeński, następujących dokumentów:

- pisemnego zapewnienia o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia tego małżeństwa (podczas spotkania narzeczonych z kierownikiem USC),

- dowodów osobistych,

- odpisów skróconych aktów urodzenia (chyba że akty te sporządzone zostały w tym urzędzie),

- jeśli osoba wstępująca w związek małżeński jest rozwiedziona, to dostarczyć musi dodatkowo odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o rozwodzie, ewentualnie prawomocny wyrok sądu orzekający o rozwodzie,

- jeśli jest wdowcem lub wdową - odpis skrócony aktu zgonu współmałżonka,

- jeśli jest obcokrajowcem - odpis aktu urodzenia wraz z tłumaczeniem dokonanym przez tłumacza przysięgłego, paszport oraz zaświadczenie o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa wydane przez właściwy organ w kraju cudzoziemca lub przedstawicielstwo dyplomatyczne albo postanowienie sądu rejonowego zwalniające od obowiązku przedłożenia zaświadczenia o zdolności prawnej.

Należy pamiętać, że wydane zaświadczenie traci moc po upływie 3 miesięcy od daty wydania. Nie warto zatem występować o nie zbyt wcześnie.

Duchowny ma obowiązek przekazania odpowiednich dokumentów do USC w ciągu kolejnych pięciu dni po zawarciu małżeństwa. Niespełnienie tego obowiązku powoduje, że małżeństwo nie zostanie uznane przez polskie prawo cywilne.

Po dwóch tygodniach od zawarcia małżeństwa można odebrać odpisy skrócone aktu małżeństwa, będące podstawą wydania nowych dowodów osobistych. Po odbiór może zgłosić się którekolwiek z nowożeńców (z dowodem tożsamości).

W praktyce cerkiewnej istnieje możliwość udzielenia sakramentu małżeństwa wdowcom oraz, w wyjątkowych przypadkach, osobom rozwiedzionym (wymagane jest błogosławieństwo biskupa). Ryt samego sakramentu ulega nieznacznej zmianie, gdyż występują modlitwy o charakterze pokutnym. W przypadku, gdy jedna z osób jest panną/kawalerem, dopuszcza się możliwość udzielenia sakramentu małżeństwa w formie przeznaczonej dla osób, które biorą ślub po raz pierwszy.

Przebieg obrzędu zaślubin i ukoronowania jest opisany w euchologionie (w jęz. polskim dostępny na stronie www.liturgia.cerkiew.pl). Ponieważ do zawarcia małżeństwa potrzebna jest wolna wola i pozostawanie w stanie wolnym, przed sakramentem kapłan zapytuje narzeczonych:

Kapłan pyta narzeczonego: IMASZY LI, IMIĘ, PROIZWOLENIJE BŁAHOJE I NIEPRINUŻDIENNOJE, I KREPKUJU MYSL?, POJATI SIEBIE W ŻENU SIJU IMIĘ, JUŻE ZDIE PRED TOBOJU WIDISZI? (Imię, czy masz dobrą i nieprzymuszoną wolę oraz mocne postanowienie pojąć sobie za żonę tę oto imię, którą tu przy sobie widzisz?)

Narzeczony: IMAM, CZESTNYJ OTCZE. (Mam, czcigodny ojcze.)

Kapłan: NIE OBIESZCZAŁSIA LI JESI INOJ NIEWIESTIE? (Czy nie obiecałeś małżeństwa innej kobiecie?)

Narzeczony: NIE OBIESZCZACHSIA, CZESTNYJ OTCZE. (Nie obiecałem, czcigodny ojcze.)

Potem kapłan zadaje pytania narzeczonej: IMASZY LI, IMIĘ, PROIZWOLENIJE BŁAHOJE I NIEPRINUŻDIENNOJE, I TWIERDUJU MYSL?, POJATI SIEBIE W MUŻA SIEHO IMIĘ, JEHOŻE ZDIE PRED TOBOJU WIDISZI? (Imię, czy masz dobrą i nieprzymuszoną wolę oraz mocne postanowienie pojąć sobie za męża tego oto imię, którego tu przy sobie widzisz?)

Narzeczona: IMAM, CZESTNYJ OTCZE. (Mam, czcigodny ojcze.)

Kapłan: NIE OBIESZCZAŁASIA LI JESI INOMU MUŻU? (Czy nie obiecałaś małżeństwa innemu mężczyźnie?)

Narzeczona: NIE OBIESZCZACHSIA, CZESTNYJ OTCZE. (Nie obiecałam, czcigodny ojcze.)

1. Abp Sawa (Hrycuniak), Prawosławne pojmowanie małżeństwa, Bractwo Prawosławne śśw. Cyryla i Metodego, Białystok 1994.

2. John Meyendorff, Małżeństwo w Prawosławiu. Liturgia, teologia, życie, Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, Lublin 1995.

3. Bp Kalistos (Ware) http://www.cerkiew.pl/index.php?id=prawoslawie&a_id=45 (29.04.2008)

4. Bp Hilarion (Alfiejew) http://www.cerkiew.pl/index.php?id=prawoslawie&a_id=109 (29.04.2008)